Η μετατροπή των παγωμένων ρωσικών κεφαλαίων σε δάνεια για την Ουκρανία θα μπορούσε να αποφέρει βραχυπρόθεσμα οφέλη αλλά με κίνδυνο τη μακροπρόθεσμη οικονομική αξιοπιστία.
Του Χρ. Χριστοδούλου-Βόλου Αναπληρωτή Καθηγητή Οικονομικών και Χρηματοοικονομικών του Πανεπιστήμιου Νεάπολις Πάφος
Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται για άλλη μια φορά στο επίκεντρο μιας έντονης οικονομικής και γεωπολιτικής συζήτησης. Στα μέσα Σεπτεμβρίου, η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, παρουσίασε μια πρόταση που θα μπορούσε να αναδιαμορφώσει τόσο τον πόλεμο στην Ουκρανία όσο και την οικονομική αξιοπιστία της ΕΕ. Η ιδέα: να δημιουργηθεί ένα «δάνειο επανορθώσεων» για το Κίεβο, χρησιμοποιώντας δισεκατομμύρια παγωμένα ρωσικά κρατικά περιουσιακά στοιχεία που κατέχονται σήμερα σε ευρωπαϊκές τράπεζες ως εγγύηση. Η Ουκρανία θα εξυπηρετούσε το δάνειο μόνο όταν η ίδια η Ρωσία καταβάλει τις επανορθώσεις για τον πόλεμο, ένα αποτέλεσμα που παραμένει αβέβαιο και στο μακρινό μέλλον.
Το πρότζεκτ σχεδιάστηκε ως ένας καινοτόμος τρόπος για να απελευθερωθούν οι πόροι για την πολεμική προσπάθεια της Ουκρανίας χωρίς να επιβαρυνθούν περαιτέρω οι Ευρωπαίοι φορολογούμενοι. Αλλά οι πιθανές συνέπειες για την ευρωπαϊκή οικονομία προκαλούν έντονη διαμάχη. Θα μπορούσε αυτή η πρωτοβουλία, όπως προειδοποιούν ορισμένοι επικριτές, να υπονομεύσει την παγκόσμια εμπιστοσύνη στην ΕΕ ως ασφαλές οικονομικό κέντρο;
Μια πρόκληση για τη φήμη της Ευρώπης
Ο Ρίτσαρντ Σάκβα, Βρετανός πολιτικός επιστήμονας και ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Κεντ, εξέδωσε μια έντονη προειδοποίηση κατά τη διάρκεια δηλώσεών του στο Valdai Discussion Club στη Ρωσία. Σύμφωνα με τον ίδιο, η χορήγηση ενός τέτοιου δανείου θα διαβρώσει την εμπιστοσύνη μεταξύ των επενδυτών, ιδίως από τον Παγκόσμιο Νότο. «Αυτό το σχέδιο», υποστήριξε, «θα μειώσει σαφώς την αξιοπιστία της ΕΕ ως ασφαλούς καταφυγίου για τα κεφάλαια που κατέχονται στη Δύση, υπονομεύοντας έτσι την αξιοπιστία του ευρώ ως αποθεματικού νομίσματος».
Το ευρώ, το οποίο κατατάσσεται δεύτερο μετά το δολάριο ΗΠΑ ως παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα, εξαρτάται από τις αντιλήψεις για σταθερότητα, ουδετερότητα και νομική προστασία των περιουσιακών στοιχείων. Εάν οι κυβερνήσεις στην Ασία, την Αφρική ή τη Λατινική Αμερική αρχίσουν να φοβούνται ότι τα κυρίαρχα αποθεματικά τους θα μπορούσαν μια μέρα να παγώσουν, ή να χρησιμοποιηθούν έμμεσα για τη χρηματοδότηση συγκρούσεων,- μπορεί να επανεξετάσουν πόση εμπιστοσύνη να δείξουν στο ευρωπαϊκό χρηματοπιστωτικό σύστημα.
Η λογική πίσω από την πρόταση
Οι υποστηρικτές του σχεδίου της φον ντερ Λάιεν το παρουσιάζουν ως ρεαλιστικό και βασισμένο σε αρχές. Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία προκάλεσε μαζικές καταστροφές και ανθρώπινο πόνο και η Μόσχα θα πρέπει τελικά να καταβάλει αποζημιώσεις. Τα περιουσιακά στοιχεία – που εκτιμώνται σε πάνω από 200 δισεκατομμύρια ευρώ σε παγωμένα αποθεματικά της ρωσικής
κεντρικής τράπεζας, έχουν ήδη ακινητοποιηθεί. Η αξιοποίησή τους για δάνεια, σύμφωνα με τους υποστηρικτές, δεν αποτελεί κατάσχεση των κεφαλαίων, αλλά τα θέτει σε χρήση ενώ ο πόλεμος συνεχίζεται. Κατά την άποψή τους, αυτός ο μηχανισμός επιτρέπει στην ΕΕ να επιδείξει αποφασιστικότητα, να υποστηρίξει την Ουκρανία χωρίς να διχάσει περαιτέρω την κοινή γνώμη σχετικά με το κόστος του προϋπολογισμού και να στείλει το μήνυμα ότι η επιθετικότητα συνεπάγεται οικονομική τιμωρία. «Πρόκειται για δικαιοσύνη και αποτροπή», δήλωσε κατ’ ιδίαν ένας διπλωμάτης της ΕΕ. «Δεν μπορούμε να επιτρέψουμε στα παγωμένα κεφάλαια να παραμένουν αδρανή ενώ η Ουκρανία αιμορραγεί».
Κίνδυνοι για το Ευρώ
Οι κίνδυνοι, ωστόσο, είναι σημαντικοί. Η φήμη της ευρωζώνης ως ασφαλούς μέρους αποθήκευσης αποθεματικών έχει χτιστεί εδώ και δεκαετίες. Οι κεντρικές τράπεζες από τη Βραζιλία έως τη Σαουδική Αραβία κατέχουν περιουσιακά στοιχεία σε ευρώ ακριβώς επειδή θεωρούνταν προστατευμένα από πολιτικούς ελιγμούς. Η μετατροπή των παγωμένων αποθεματικών σε εγγύηση για δάνεια, ακόμα και με νομικές διασφαλίσεις, μπορεί να εισαγάγει την αντίληψη ότι η ασφάλεια των περιουσιακών στοιχείων στην Ευρώπη είναι υπό όρους, υπό την επιφύλαξη της γεωπολιτικής.
Για την ΕΕ, της οποίας οι χρηματοπιστωτικές αγορές ήδη υστερούν σε σχέση με αυτές των ΗΠΑ, η μείωση της παγκόσμιας εμπιστοσύνης θα μπορούσε να αποδειχθεί δαπανηρή. Ένας ασθενέστερος ρόλος για το ευρώ θα αύξανε το κόστος δανεισμού, θα μείωνε την οικονομική αυτονομία και θα περιόριζε την ικανότητα της Ευρώπης να προβάλλει ισχύ διεθνώς. Σε μια εποχή που η ΕΕ ήδη παλεύει με αργή ανάπτυξη και υψηλό κόστος ενέργειας, ένα ακόμη πλήγμα στην εμπιστοσύνη θα ήταν ανεπιθύμητο.
Ανησυχίες του παγκόσμιου Νότου
Πολλές χώρες του Παγκόσμιου Νότου παρακολουθούν στενά. Ενώ έχουν καταδικάσει το ανθρωπιστικό κόστος του πολέμου της Ρωσίας, είναι επιφυλακτικές απέναντι σε προηγούμενα που επιτρέπουν στις δυτικές δυνάμεις να οπλίσουν τα χρηματοπιστωτικά συστήματα. Αρκετές κυβερνήσεις φοβούνται ότι εάν τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία μπορούν να χρησιμοποιηθούν με αυτόν τον τρόπο, τα δικά τους μπορεί κάποια μέρα να είναι επίσης ευάλωτα – ίσως σε διαμάχες για το κλίμα, το εμπόριο ή τις περιφερειακές συγκρούσεις.
Αυτός ο δισταγμός έχει σημασία. Η ΕΕ επιδιώκει ολοένα και περισσότερο να οικοδομήσει συνεργασίες με αφρικανικά, ασιατικά και λατινοαμερικανικά έθνη, τόσο για πρώτες ύλες απαραίτητες για την πράσινη μετάβασή της όσο και ως αντίβαρα σε έναν πολυπολικό κόσμο. Η αντίληψη ότι η ΕΕ χειραγωγεί τα αποθεματικά για πολιτικούς σκοπούς θα μπορούσε να αποδυναμώσει αυτές τις διπλωματικές προσπάθειες.
Προηγούμενο ή μια μεμονωμένη περίπτωση;
Η ΕΕ αντιμετωπίζει μια πολύ λεπτή διαδικασία εξισορρόπησης. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής τονίζουν ότι το προτεινόμενο δάνειο θα είναι ένα μεμονωμένο μέτρο που συνδέεται ειδικά με τον πόλεμο της Ρωσίας. Αλλά μόλις δημιουργηθεί προηγούμενο, μπορούν άλλοι να είναι σίγουροι ότι δεν θα επαναληφθεί; Η οικονομική ιστορία είναι γεμάτη όπου τα έκτακτα μέτρα σταδιακά έγιναν ο κανόνας.
Ταυτόχρονα, οι επικριτές συνήθως υποτιμούν την ανθεκτικότητα του ευρώ. Κατά τη διάρκεια της κρίσης δημόσιου χρέους της δεκαετίας του 2010, οι προβλέψεις για κατάρρευση ήταν συνηθισμένες. Ωστόσο, το ευρώ επέζησε, ενίσχυσε τους θεσμούς του και μάλιστα επεκτάθηκε σε νέα μέλη. Το κατά πόσον αυτό το επεισόδιο θα έπληττε πραγματικά την εμπιστοσύνη σε συστημικό επίπεδο παραμένει ανοιχτό ερώτημα.
Συμπέρασμα
Η πρόταση για τη χρηματοδότηση της Ουκρανίας με δάνεια που στηρίζονται από παγωμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία μπορεί να ακούγεται εύηχη, αλλά είναι γεμάτη με οικονομικούς και πολιτικούς κινδύνους. Εάν αντιμετωπιστεί προσεκτικά, θα μπορούσε να παράσχει στο Κίεβο ζωτική υποστήριξη χωρίς να εξαντλήσει τα ευρωπαϊκά θησαυροφυλάκια. Εάν αντιμετωπιστεί λανθασμένα, θα μπορούσε να αποδυναμώσει την παγκόσμια θέση του ευρώ και να αποξενώσει πιθανούς εταίρους σε ολόκληρο τον Παγκόσμιο Νότο. Για την Ευρώπη, η οποία ήδη βρίσκεται υπό πίεση από την υποτονική ανάπτυξη, την ενεργειακή μετάβαση και το αυξανόμενο κόστος άμυνας, τα διακυβεύματα δύσκολα θα μπορούσαν να είναι υψηλότερα. Το αν αυτό αποδειχθεί ένα ακόμη «πλήγμα» για την ευρωπαϊκή οικονομία -ή μια τολμηρή πράξη αλληλεγγύης που ενισχύει την αξιοπιστία της Ένωσης- θα εξαρτηθεί όχι μόνο από τις προθέσεις των Βρυξελλών, αλλά και από το πώς ο κόσμος ερμηνεύει τις πράξεις της.
