Το πραξικόπημα το έκανε η εοκαβήτα:

Το πραξικόπημα οργανώθηκε από την Χούντα των Αθηνών και εκτελέστηκε από την Εθνική Φρουρά και την ΕΛΔΥΚ. Αρχηγός του πραξικοπήματος ήταν ο διοικητής της 3ης ΑΤΔ/ΕΦ, ταξίαρχος Μ. Γιωργίτσης και υπαρχηγός ο διοικητής των ΛΟΚ, συνταγματάρχης Κ. Κομπόκης (Δρουσιώτης, 2010, σ. 335). Το αρχηγείο του πραξικοπήματος, μέχρι και την επικράτηση του, ήταν το στρατόπεδο της ΕΛΔΥΚ. Η εοκαβήτα είχε χρησιμοποιηθεί  προ του πραξικοπήματος για να δημιουργήσει συνθήκες χάους έτσι ώστε να δικαιολογείται η επέμβαση του στρατού (Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών, σ. 116). Την ημέρα του πραξικοπήματος η εοκαβήτα ήταν πλήρως εξαρθρωμένη.

Το πραξικόπημα το έκανε ο Σαμψών:

Ο Σαμψών παρά το ότι είχε εκδηλωθεί, στα τέλη του 1973, υπέρ της εοκαβήτα, δεν ήταν μέλος της εοκαβήτα (Δρουσιώτης, 2010, σ. 299). Έπαιρνε όμως οδηγίες απευθείας από τον Δ. Ιωαννίδη (Κεντρική Υπηρεσία Πληροφοριών, σ. 77). Δεν έλαβε μέρος στην οργάνωση και εκτέλεση του πραξικοπήματος. Γνώριζε όμως τα σχέδια και είχε δηλώσει, στις 5/7/74, στον επιτελάρχη του ΓΕΕΦ, Π. Γιαννακοδήμο, ότι είχε την δύναμη να καθαρίσει την Κύπρο από τους ανθέλληνες και αν η Ελλάδα ανατρέψει τον Μακάριο, ήταν έτοιμος να κυβερνήσει (Μπήτος, 1997, σ. 198) . Όταν έγινε το πραξικόπημα, τα άρματα περνούσαν μπροστά από τα κτίρια της εφημερίδας Μάχης και αυτός με το προσωπικό του ήταν στον δρόμο και τους επευφημούσαν (Περιοδικό Εικόνες, 1977). Η θέση που επιφύλασσαν οι Χουντικοί για τον Σαμψών, ήταν αυτή του Υπουργού Εσωτερικών και Αμύνης. Από τις υπηρεσιακές εκθέσεις του Γιωργίτση, Γιαννακοδήμου και Κοκοράκη, φαίνεται ότι ο Κομπόκης ανάθεση στον Σαμψών να βρει άτομο πρόθυμο να αναλάβει πρόεδρος. Θεωρούν ότι εσκεμμένα δεν βρήκε άτομο να αναλάβει γιατί ενδιαφερόταν ο ίδιος (Μπήτος, 1997, σ. 79).

Εάν ζούσε ο Γρίβας δεν θα εγένετο πραξικόπημα:

Ο Γρίβας δεν είχε την δύναμη να κάνει από μόνος πραξικόπημα. Για αυτό, αναζητούσε την έγκριση και στήριξη της ΕΦ (Αντίγραφο έκθεσης ΓΕΕΘΑ ημ.7/3/73  ) (Αθανασίου, 1989, σσ. 210-2012). Σαν αρχηγός της  εοκαβήτα είχε ετοιμάσει δύο σχέδια πραξικοπήματος, το Απόλλων και Σφενδόνη.  Προνοούσαν άμυνα για απόκρουση Τουρκικής εισβολής αλλά δεν λάμβαναν οποιαδήποτε μέτρα στην Κερύνεια. Ο βιογράφος του Γρίβα μας αναφέρει ότι, ο Γρίβας προετοίμασε πραξικόπημα το 1972 (Λεωνίδου, 2008, σ. 200) το οποίο τελικά ακυρώθηκε. Ο Γρίβας ετοίμαζε και δεύτερο πραξικόπημα για τον Ιούλιο του 1973  (Δρουσιώτης, 2010, σ. 213). Δεν πήρε το πράσινο φως από την Αθήνα.

Η επιστολή Μακαρίου προς Γκιζίκη προκάλεσε το πραξικόπημα:

Το πόρισμα της Ελληνικής Βουλής για τον «Φάκελο της Κύπρου» καταδεικνύει ότι: η  Χούντα, με επιμονή το Δ. Ιωαννίδη, άρχισε τον σχεδιασμό του πραξικοπήματος από την άνοιξη του 1974 (Βουλή των Ελλήνων, σ. 71). Η τελική διαταγή δόθηκε στις 2/7/74 (δηλαδή μια μέρα πριν την αποστολή της επιστολής Μακαρίου προς Γκιζίκη) σε σύσκεψη που έγινε στο γραφείο του αρχηγού ΓΕΕΘΑ, Γ. Μπονάνου. Πέραν του Μπονάνου παρόντες ήταν ο αρχηγός της Χούντας, ταξίαρχος Δ. Ιωαννίδης, του διοικητής της ΕΛΔΥΚ ταξίαρχος Π. Παπαδάκης, ο διοικητής της 3ης ΑΤΔ/ΕΦ, ταξίαρχος Μ. Γιωργίτσης και του διοικητής των ΛΟΚ, συνταγματάρχης Κ. Κομπόκης.

Δεν ήθελαν να σκοτώσουν τον Μακάριο, τον άφησαν να αποδράσει:

Το πόρισμα της Ελληνικής Βουλής για τον «Φάκελο της Κύπρου» καταδεικνύει ότι: Ο Ιωαννίδης διέταξε τον Γιωργίτση να του παραδώσει τον Μακάριο, νεκρό ή ζωντανό (Βουλή των Ελλήνων, σ. 86). Την ημέρα του πραξικοπήματος το ΓΕΕΦ αναφέρει προς Δ. Ιωαννίδη : «..Όπως τα προβλέψαμε, έτσι έχουν γίνει. Το μόνο που μας διέφυγε αυτός ο παλιοπαπάς…το προεδρικό μέγαρο το κάναμε στάχτη». Όταν ανάλαβε την προεδρία ο Ν. Σαμψών παίρνει ανάλογες διαταγές από τον Δ. Ιωαννίδη: «Νικολάκη, θέλω το κεφάλι του Μούσκου. Εσύ ο ίδιος να μου το φέρεις. Έτσι Νικολάκη;» (Παπαγεωργίου, 2020, σ. 226).

Ο Μακάριος κατάφερε να διαφύγει από την Δυτική μεριά του Προεδρικού Μεγάρου, την οποία εκκαθάρισε από τους επιτιθέμενους καταδρομείς ο Λοχαγός του Εφεδρικού Τάκης Τσαγκάρης, αφού πρώτα κατέλαβε αμαχητί το στρατόπεδο του 9ου ΤΑ το οποίο βρισκόταν πίσω από το Προεδρικό (Σέργης, 1996, σ. 194). Την Δυτική μεριά θα την κάλυπτε ουλαμός αρμάτων ο οποίος έφυγε αργοπορημένα , 8:15 π.μ., από το στρατόπεδό του στην Κοκκινοτρεμιθιά. Στην συνέχεια το άρμα του Διοικητή ακινητοποιήθηκε λόγω μηχανικής βλάβης. Έτσι ο ουλαμός δεν έφτασε ποτέ στον προορισμό του. Ο ίδιος ο αρχηγός του πραξικοπήματος, Μ. Γιωργίτσης, επιβεβαιώνει του λόγου το αληθές, στην κατάθεσή του για τον Φάκελο της Κύπρου στην Βουλή των Ελλήνων (Ελευθεροτυπία, 2010, σ. 50).

Αντώνης Κ. Σιβιτανίδης, M.Sc., B.Sc.

Βιβλιογραφικές αναφορές στο: www.sivitanidis.com