Τις παραδόσεις, τα ήθη και τα έθιμα του τόπου διατηρεί και προβάλλει η Γιόλου, χωριό της επαρχίας Πάφου, παρά τις πολιτισμικές αλλαγές των τελευταίων χρόνων.
Η Γιόλου ήταν και παραμένει πιστή στα ήθη και έθιμα του τόπου, όπως δηλώνουν στο taxidromos24.com παράγοντες του χωριού.
Το κοινοτικό συμβούλιο και τα οργανωμένα σύνολα της κοινότητας (Κέντρο Νεότητας, Αθλητικός Πολιτιστικός Σύλλογος Ποσειδώνα, Εκκλησιαστική Επιτροπή) προσπαθούν με κάθε είδους εκδηλώσεις να κρατήσουν ζωντανή την παράδοση και να βοηθούν στην αναβίωση των παλιών καλών εθίμων.
Με το πνεύμα του πολιτισμού και της παράδοσης, η κοινοτική Αρχή σε συνεργασία και με τους υπόλοιπους φορείς της κοινότητας δημιούργησε το μουσείο λαϊκής παράδοσης Γιόλου, το οποίο φιλοξενεί γύρω στα 600 αντικείμενα διαφόρων επαγγελμάτων που χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι της κοινότητας τα παλαιά χρόνια, καθώς και ένα παλιό σπίτι εντός του μουσείου.
Το μουσείο, όπως δήλωσε στο taxidromos24.com, ο Πρόεδρος του Κοινοτικού Συμβουλίου Γιόλου, Σταύρος Βραχνός, ιδρύθηκε με σκοπό να θυμίζει τα επαγγέλματα και τη ζωή των προγόνων μας στις νέες γενιές και να δίνεται η ευκαιρία σε ξένους που επισκέπτονται την κοινότητα να τα βλέπουν. Σύμφωνα με τον κ. Βραχνό το Μουσείο, που αποτελεί στολίδι για τη γύρω περιοχή, έγινε στα πλαίσια αναβάθμισης και ποιότητας του χωριού , με τη συνεργασία του Κοινοτικού Συμβουλίου Γιόλου, του Αναπτυξιακού Συλλόγου και του Κέντρου Νεότητας Γιόλου αλλά και την εθελοντική εργασία από πολλούς συγχωριανούς. Τα διάφορα επαγγέλματα είναι, είπε ο κ. Βραχνός, γεωργός, αμπελουργός, βοσκός, σκαρπάρης, καλικάς, παρπέρης, σιδεράς και διάφορα άλλα.
Η Σύλβια Αντωνίου, Γραμματέας του Κοινοτικού Συμβουλίου Γιόλου, ανέφερε πως το Υπουργείο Συγκοινωνιών και Έργων έχει παραχωρήσει το ποσό των 20 χιλιάδων ευρώ για το μουσείο, το οποίο έχει στοιχίσει στο Κοινοτικό Συμβούλιο Γιόλου 35 χιλιάδες ευρώ συν. Διάφορα αντικείμενα έχουν δοθεί δωρεάν από κατοίκους της κοινότητας στο μουσείο, η αξία των οποίων ξεπερνά τις 20 χιλιάδες ευρώ.
Στο μουσείο έχει δημιουργηθεί και ένα μπακάλικο, όπως αυτό που διατηρούσε ο Ιωάννης Λοϊζου, ο πρώτος μπακάλης της κοινότητας πριν από πολλά χρόνια. Η κ. Αντωνίου ανέφερε πως «το μπακάλικο είναι ακριβώς όπως ήταν το 1915- 1950 στο χωριό με όλα τα σχετικά έπιπλα δωρεάν από την οικογένεια που λειτουργούσε τότε το μπακάλικο». Φιλοξενεί επίσης πράγματα που πωλούσαν την τότε εποχή, που δεν υπάρχουν πλέον.
«Με ολοήμερο σχολείο η Γιόλου»
Η κ. Αντωνίου αναφέρθηκε και στο ενιαίο Δημοτικό Σχολείο Γιόλου που είναι το μοναδικό , όπως είπε, ολοήμερο σχολείο στην Πάφο .Στο σχολείο σημείωσε φοιτούν 69 μαθητές και 25 δάσκαλοι.
Πρόσθεσε μάλιστα πως το Ίδρυμα “ Σοφία” επιχορηγεί τα παιδιά για το φαγητό τους.
«Κoινοτική Βιβλιοθήκη»
Eπιπρόσθετα η κ. Αντωνίου αναφέρθηκε και στην Κοινοτική Βιβλιοθήκη που φιλοξενεί πέραν των 3.500 χιλιάδων βιβλίων αλλά και έκθεση φωτογραφίας στην οποία απεικονίζεται η ιστορία της Γιόλου από τα παλαιά χρόνια.
«Ο λαογράφος της Γιόλου, Ανδρέας Κροταλίας»
Ο λαογράφος. Ανδρέας Κροταλίας είναι από τις πιο χαρακτηριστικές φυσιογνωμίες της περιοχής. Η “ψυχή της κοινότητας “.Πιστός συνεχιστής των ηθών και των εθίμων, διατηρητής της παράδοσης αλλά και λάτρης της φύσης. Ο κήπος του Ανδρέα Κροταλία είναι μοναδικός αφού για αυτόν το πράσινο, τα λουλούδια και η φύση αποτελούν πηγή έμπνευσης. Ο Ανδρέας Κροταλίας έχει αναλάβει την Επιτροπή Λαϊκού Μουσείου μετά και από απόφαση του κοινοτικού συμβουλίου Γιόλου. Είναι ο άνθρωπος που συμμετέχει ενεργά σε κάθε δραστηριότητα της κοινότητας με στόχο την προώθηση των ηθών, των εθίμων και της παράδοσης του τόπου μας.
Νερόμυλος της Κουγιούκας
Ο Νερόμυλος της Κουγιούκας είναι ένα παραδοσιακό πετρόκτιστο κτίριο που βρίσκεται στην Γιόλου. Όπως έχει αναφερθεί το όνομα συμβολίζει το πόσο κοντά είναι ο τουρκικός και ο κυπριακός λαός. Το Κουγιούκα βγαίνει από την τουρκική λέξη Koyiou Kaya , που σημαίνει Μεγάλος Πέτρινος Λάκκος.
Ο Νερόμυλος της Κουγιούκας ήταν από τους σημαντικότερους από τον 19ο αιώνα μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα στην Επαρχία Πάφου. Η αναπαλαίωση του Νερόμυλου ήταν ιδιωτικής πρωτοβουλίας και έγινε περίπου το 2007. Στο Νερόμυλο υπάρχουν παραδοσιακό καφενείο και εστιατόριο, κελάρι παλαίωσης κυπριακών οίνων, πωλητήριο παραδοσιακών ειδών και εργαστήρι παραδοσιακών προιόντων.
Στο εργαστήρι παρασκευάζονται καθημερινά αρτοσκευάσματα και άλλα προιόντα με τις παραδοσιακές μεθόδους. Επίσης υπάρχει και το Μουσείο όπου οι επισκέπτες μπορούν να ζήσουν μια σπάνια εμπειρία σχετικά με την παράδοση και την κυπριακή λαογραφία.
Τον τρόπο όμως ζωής των παλαιοτέρων εποχών έχει τη δυνατότητα να γνωρίσει κάποιος επισκεπτόμενος τον παραδοσιακό αλευρόμυλο στην κοινότητα της Γιόλου. Ο επισκέπτης μπορεί να δει τον παραδοσιακό αλευρόμυλο του ζεύγους Γιαννάκη και Ανδρούλας Μυλωνά, και να παρακολουθήσει τον τρόπο παραγωγής αλευριού, με παλιά μηχανήματα.
Η διαδικασία του αλέσματος διαρκεί τρεις ώρες, η διαφορά όμως του αποτελέσματος είναι μεγάλη. Ο παλιός παραδοσιακός αλευρόμυλος εξυπηρετεί σχεδόν όλα τα γύρω χωριά της επαρχίας Πάφου.
Ο τρόπος πληρωμής σε κάθε μυλωνά διαφέρει. Όμως αυτός που έχει υιοθετήσει το ζεύγος από τη Γιόλου είναι μοναδικός. Ο πελάτης παίρνει ότι επιθυμεί, πληρώνει και φεύγει ανεξάρτητα αν ο μυλωνάς εκείνη την ώρα βρίσκεται στο πόστο του. Ο Γιαννάκης Μυλωνάς είπε στο “T” «έχω μεγάλη εμπιστοσύνη στον κόσμο, δεν σβήνω τα φώτα τη νύχτα, έρχονται η ώρα 10-11 το βράδυ πιάνουν το αλεύρι τους, ότι θέλουν παίρνουν, βάζουν τα χρήματα εκεί, και φεύγουν όλοι». Το ζεύγος Μυλωνά συνεχίζει να λειτουργεί τον αλευρόμυλο του. Δέχεται την υποστήριξη των συγχωριανών του και δηλώνει πως όσο μπορεί και δουλεύει θα το κάνει. Μέχρι σήμερα ο αλευρόμυλος στη Γιόλου λειτουργεί, προσφέροντας στους κατοίκους το πολύτιμο αλεύρι, το παραδοσιακό ψωμί, καθώς και τα παραδοσιακά προϊόντα.
Eπιπρόσθετα η Γιόλου διαθέτει ακόμη ένα παραδοσιακό αλευρόμυλο με ιδιοκτήτριες την κ. Μαρία και την κ. Παντελίτσα.
«Τυροκομείο»
Η κοινότητα της Γιόλου διαθέτει και Τυροκομείο Giolou Farm που παρασκευάζει και πωλεί τυρί, χαλούμι και αναρή.
«Κέντρο ανασκαφών η Γιόλου»
Η κοινότητα Γιόλου παρουσιάζει ενδιαφέρον και από αρχαιολογικής πλευράς. Ομάδα αρχαιολόγων με επικεφαλής τον αρχαιολόγο του Τμήματος Αρχαιοτήτων Γιώργο Φιλοθέου μετέβη στην κοινότητα Γιόλου για να αρχίσει ανασκαφές σε εκκλησάκι της κοινότητας που είναι αφιερωμένο στον Άγιο Νηπίο. Ο Άγιος Νήπιος, πρόσθεσε, τιμάται στην κοινότητα της Γιόλου και είναι ο άγιος που σύμφωνα με την παράδοση δίνει τη δυνατότητα στα νήπια να περπατούν.
Σύμφωνα με την Σύλβια Αντωνίου η κεντρική εκκλησία του χωριού είναι αφιερωμένη στην Παναγία Χρυσελεούσης, προσθέτοντας πως στο χωριό υπάρχουν εκκλησάκια εκτός από το εκκλησάκι του Αγίου Νηπίου που είναι αφιερωμένα στον Άγιο Γεώργιο, Άγιο Μάρκο, Αγία Ειρήνη, Άγιο Αρκάδιο και στον Προφήτη Ηλία. Επίσης στο εκκλησάκι του Αγίου Μάρκου ανευρέθη η κατακόμβη και η κοινοτική αρχή αναμένει την συμβολή του Τμήματος Αρχαιοτήτων για την ανασκαφή της.
«Προβλήματα κοινότητας»
H κοινοτική αρχή της Γιόλου ζητά την συντήρηση του υφιστάμενου δρόμου για την καλύτερη διέλευση της κυκλοφορίας αν δεν καταστεί εφικτό η κατασκευή του αυτοκινητόδρομου.
Επιπρόσθετα η Γραμματέας του Κοινοτικού Συμβουλίου Γιόλου,αναφέρθηκε και στην προώθηση της ανάπλασης των πλατειών που θα ξεκινήσει το 2020. Το έργο θα περιλαμβάνει επένδυση με πέτρα , όπως ανέφερε , σημειώνοντας πως πρόκειται για το μεγαλύτερο έργο των χωριών της Επαρχίας Πάφου κόστους 1,8 εκ. ευρώ .
«Στα Χνάρια της Παράδοσης η Αστέρω Κροταλία»
Η κοινότητα διαθέτει και χορευτικό συγκρότημα- Πολιτιστικό Λαογραφικό Όμιλο “ Στα Χνάρια της Παράδοσης “ της Αστέρως Κροταλίας. Η ύπαρξη του χορευτικού συγκροτήματος , όπως αναφέρθηκε στην εφημερίδα μας, δίνει την δυνατότητα στα παιδιά να διδαχθούν τους παραδοσιακούς κυπριακούς χορούς αλλά και τους ελληνικούς .
Στην κοινότητα διοργανώνεται κάθε Φλεβάρη και η γιορτή της Αμυγδαλιάς. Μια εκδήλωση στην οποία δίδονται σημαντικά μηνύματα ευαισθητοποίησης των πολιτών για την διατήρηση και προστασία των αμυγδαλιών.
«Η ιστορία του χωριού Γιόλου»
Η Γιόλου είναι ένα χωριό με μακρόχρονη ιστορία, γι’ αυτό και το συναντά κανείς σε παλαιούς χάρτες και κείμενα. Σύμφωνα με τη Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, αναφορά στο χωριό γίνεται σε κείμενα των Τζέφρυ και Μας Λατρί, αλλά και σε βενετικούς χάρτες, στους οποίους μάλιστα είναι σημειωμένο με την ονομασία lolu.
Ο μεν Τζέφρυ αναφέρει πως η Γιόλου ήταν φέουδο του οίκου Μontolif (14ος αιώνας), ενώ ο Μας Λατρί, περιλαμβάνει το χωριό στον κατάλογο των φεούδων αλλά και των βασιλικών κτημάτων της λουζινιανο-βενετικής περιόδου. Ο τελευταίος μάλιστα συμπληρώνει πως η Γιόλου ανήκε στον κόμητα ντε Ρουσιά, ενώ θα μπορούσε να την κατατάξει μαζί με τα άλλα χωριά της επαρχίας Χρυσοχούς. Ο ίδιος αναφερόμενος στο χωριό χρησιμοποιεί τις ονομασίες Ghiolou και lolu.
Μια από τις πιο θλιβερές σελίδες στην ιστορία της Γιόλους, γράφτηκε το 1821, όταν, σύμφωνα με κατάστιχο της Αρχιεπισκοπής, πέντε Γιολίτες βρήκαν μαρτυρικό θάνατο. Ειδικότερα, όπως σημειώνεται στη Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια, ο Παπά Γεώργιος μεγάλος, ο παπά Γεώργιος μικρός, ο παπά Λογίζος, ο Λογίζος κωμοδρόμος και ο Χριστοδουλής, καρατομήθηκαν κατά τις τραγικές σφαγές του 1821.
Δυστυχώς, όμως, δεν ήταν μόνο οι τραγικές σφαγές του 1821 που σημάδεψαν την ιστορία της Γιόλου κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας. Η Μεγάλη Κυπριακή Εγκυκλοπαίδεια αναφέρει πως ο σουλτάνος Αβδούλ Μετζίτ διέταξε δυο φορές την προσαγωγή όλων Γιολιτών σε δίκη στη Λευκωσία, κατηγορώντας τους για ένα φόνο που αποδείχτηκε αυτοκτονία. Οι Γιολίτες δικάστηκαν και αθωώθηκαν καταβάλλοντας το ποσό των 10,000 γροσιών, το οποίο αντιστοιχούσε με ποσό μεγαλύτερο από όσο άξιζε η Γιόλου και η γύρω περιοχή. Το θέμα αυτό απασχόλησε και το γάλλο πρόξενο. Ειδικότερα, στις 20.10.1859, οι Γιολίτες ζήτησαν τη βοήθεια του γάλλου πρόξενου, ο οποίος ανταποκρίθηκε υποβάλλοντας παραστάσεις στο σουλτάνο. Ο τελευταίος αντέδρασε εκτοξεύοντας την κατηγορία στον πρέσβη πως επενέβηκε στα εσωτερικά θέματα της Κύπρου.